De roerige jaren zeventig en
het fokfenomeen Jewel Buitenzorg

Dit artikel over Jewel Buitenzorg stond in de Breeders Special 2012 van het blad Draf&Rensport (15 maart 2012). Geschreven door Peter van Betten en natuurlijk met diens goedkeuring overgenomen.

Inleiding
Nederland beleeft in de zeventiger jaren roerige tijden in de politiek, de muziek, in de kerk en in Suriname, maar ook op het terrein van de Draf- & Rensport. Op Koninginnedag 1968 zelfs met de mini-opstand te Mereveld. Grote favoriet Ernie Rita wordt net voor de finish nog uitgeschakeld en uit solidariteit met deze merrie wordt door een Voorburgse postbode en enkele Utrechtenaren de Rechterstoel bezet. Deze gebeurtenis luidt volgens mij de roerige jaren zeventig in. Toch wordt ook in dit jaar 1968 een elitemerrie geboren: JEWEL BUITENZORG.

Boven: Jewel Buitenzorg met veulen, dhr. Sipsma en mevr. Van Berk.

Roerige tijden
In de zeventiger jaren gebeurt er veel in onze sport met “De Dag van de Koninklijke Luchtmacht” en met “De Dag van het Paard”. Happy First en Hit Parade winnen op de KLM-dag. Vijftienduizend bezoekers komen op de Dag van het Paard af. Waar zijn die bezoekers gebleven? Eind mei 1970 overlijdt de legendarische 21-jarige Quicksilver S en dat staat groot in alle kranten vermeld. Vergaderd wordt over sanering van koersbanen en de fusie Hilversum-Mereveld. Bij de NDR wordt in april 1970 Keizerin Myria van stal Sta Er Boven als 10.000-ste draverveulen geregistreerd. Henri Buitenzorg wint in hetzelfde jaar een bewogen Derby. Op de valreep van het jaar 1970 wordt een volkomen nieuw verjongd en gemoderniseerd magazine “Paardensport in draf en ren” gepresenteerd. Eén uitgave met Officieel Bulletin, baanprogramma en Paardensport bij elkaar. Een primeur voor Europa. In 1972 worden alle records gebroken op Duindigt tijdens de 18e Grote Prijs der Lage Landen. De kleine Belg Fideel verslaat de Franse reuzin Une de Mai. Nieuwe talenten melden zich: Hideaway met Jaap Verhoeve, de helaas later geblesseerde Sweepstakes-winnaar in 1972, Korjak met Jan de Leeuw, en verder Karin. Ook voor mij gebeurt best veel. In mijn herinnering begint het als dienstplichtige in La Courtine met het liedje van Rijk de Gooyer: ”Lieve Ine” en dit wordt enige jaren later gevolgd door Disco en Punk. Ook David Bowie, Queen, de Cats, Alice Cooper en Abba met Björn laten zich zien. Zitkuilen en woonerven raken in zwang, waardoor het kerkbezoek afneemt. KVP, AR en CHU worden verplicht tot samenwerking om het hoofd boven water te houden. Ze worden omgevormd tot CDA met nu bijna 6½ zetel. Wellicht een vingerwijzing voor de koersbanen? Den Uyl werkt aan spreiding van macht en Dries van Agt ligt wat dwars. De dravers-interland België-Nederland wordt in 1972 te Oostende hervat met o.a. de 3-jarigen Herr Ravioli en Korjak. Wim Nas dient zich bij Stoeterij Buitenzorg aan als opvolger van “Die zwei Gebrüder” Snetselaar. De toto omzet stijgt in 1974 tot een recordhoogte van ruim 80 miljoen gulden. De toto computerbus wordt in gebruik genomen. De oliecrisis en massale stakingen vragen de aandacht van de kranten. Suriname wordt onafhankelijk in 1975. Schaesberg komt op. De klasse merrie Speedy Volita verschijnt in de baan. Zij is onder drie jaar achtereen Paard van het Jaar. Jongeren krijgen een stem, onder meer via Radio Veronica en Noordzee. Ook Wim T. Schippers en Willem van Hanegem doen van zich spreken. In 1977 wordt de eerste vrouw in het hoofdbestuur van de NDR benoemd. Nieuwe fokkers melden zich. De heren Disselkoen en Verlaan verliezen hun kort geding tegen de Fokkersvereniging. Nederland is volop in beweging en het fokfenomeen Jewel Buitenzorg laat zich zien.

ONTMOETING MET JOSÉ VAN BERK
Na enkele e-mail contacten ontmoet ik in april 2010 in de werkruimte van het historisch Archief NDR José van Berk (1956), de dochter van mevrouw Wil van Berk. Haar stiefvader is de heer Gré Sipsma. Graag maak ik u deelgenoot van haar herinneringen. José en haar man hebben vele foto’s en krantenknipsels meegenomen van de succesvolle Elite-fokmerrie Jewel Buitenzorg en haar kinderen en kleinkinderen. Zo ontstaat het plan een duik te nemen in de geschiedenis van Stal Berkenhof & Van Echten en hun topfokmerrie. De heer G. Sipsma – boekhouder van huis uit - studeert avond aan avond in het stamboek op de bloedlijnen en zoekt samen met zijn vrouw Wil van Berk met succes de dravers uit. Ze zijn goede fokkers gebleken! Stal Berkenhof is genoemd naar de boerderij van de familie Van Berk, toen woonachtig in Schoonebeek aan de Schuine Grup 4, vlak aan de Duitse grens. De boerderij heeft 4 ½ ha land en een halve hectare bos. In deze buurt ligt ook Echten, een dorp in Drente op 3 kilometer van Hoogeveen, waar de fokkers in 1978 wonen. Hun grote hulp op de boerderij is Flip Brouwer. Door omstandigheden gedwongen wordt later de fokkerij opgedoekt. Gré Sipsma overlijdt in 2007. Volledigheidshalve wordt aangetekend dat de heer G. Sipsma een broer J. Sipsma heeft, die ook “Van Echten” dravers fokt. Mevrouw Wil van Berk en haar man G. Sipsma fokken al vóór de tijd van Jewel Buitenzorg samen met zijn broer onder de naam “Van Echten”. In 1967 woont de familie in Gouda en schaft zich de merrie Fanny van de Lente aan. Een veulen van Fanny is de goed presterende Marko van Echten (fl. 40.000). Ze huren een stal en wat grond in Rijnsaterwoude. In 1969 kopen ze de merrie Queen Ethel S. Later fokken ze ook met Expresso. In principe worden alle veulens verkocht. Sipsma sprak goed Deens en hij kocht bij een liquidatie in Denemarken de merrie Racy Girl en ging met haar fokken. Haar kinderen Venri van Echten (fl. 47.000) en Zeus van Echten (fl. 66.000) zijn het vermelden waard, maar deze geschiedenis moeten we bewaren voor een volgende Breeders Special. Totaal staan er 24 Van Echtens en 10 Berkenhofs in het NDR-stamboek geregistreerd. In dit verhaal komen de fokmerrie Jewel Buitenzorg en haar eerste 4 kinderen aan bod. Mevrouw Wil van Berk is thans 85 jaar en koestert haar herinneringen aan deze mooie tijd.

JEWEL BUITENZORG
Dit verhaal gaat dus over Jewel Buitenzorg. De Nederlandse zwarte dravermerrie wordt – zoals de naam aangeeft – geboren op Stoeterij Buitenzorg in 1968. De fokker is de heer G. Snetselaar te Venlo. Vader van Jewel is de Amerikaanse hengst Lullwater Victory en haar moeder is de goede Nederlandse draver Alida W, record 1.25,8 en gefokt door de heer Gerard van der Wal, geboren aan de Korrenweg te Groningen, tevens een zeer succesvol amateurrijder. Gerard van der Wal neemt in 1979, op zijn zeventigste, afscheid op Duindigt. Alida W is de 2e dochter van de destijds bekende Franse dekhengst Emden. Stammoeder van Jewel is de overbekende Tourterelle, via dochter Casindra. Volle broers van Jewel Buitenzorg zijn Rock Victory (fl. 73.000) en klasse draver en dekhengst Lido Buitenzorg, met een record van 1.16.9 en een winsom van 205.000 gulden. De heer Sipsma kiest in 1969 bij stoeterij Buitenzorg een jaarling uit: JEWEL BUITENZORG. De aflevering van de merrie geschiedt – zoals gebruikelijk in die tijd – pas ná de jaarlingenshow. Helaas valt Jewel bij het uitladen van de laadklep van de vrachtwagen, waarbij zij haar bekken breekt. Op voorstel van de heer Wim Nas wordt een andere jaarling uitgezocht uit de jaarlingen die resteren. Dat wordt Janky Buitenzorg, die door Chiel van der Togt koersklaar wordt gemaakt en twee jaar later de Derby wint! Uit financiële overwegingen moet zij onder een andere naam koersen en raakt de heer Sipsma deze klasse draver kwijt. Gelukkig is Jewel Buitenzorg in Utrecht hersteld en ze kan als fokmerrie gebruikt worden. Haar kinderen bewijzen dat zij een juweel van een fokmerrie is geweest. Ook bewijst het dat de stiefvader van José van Berk een fijne neus heeft gehad bij het kopen van die twee beste fokproducten Jewel en Jacky Buitenzorg uit deze stoeterij.

JEWEL ALS FOKMERRIE
De geschiedenis van de elite-fokmerrie Jewel Buitenzorg is ondanks een ongelukkig begin een succesverhaal geworden. De vele overwinningen van haar kinderen maken een short story praktisch onmogelijk, zeker voor mij. Een uitzonderlijke merrie waarbij alle tips, plannen, ideeën over fokken te kort schieten. Haar eerste 4 producten behoorden tot de top van hun jaargang. Ze waren van verschillende vaderpaarden en Jaap Werners, in 1979 inspecteur van het stamboek voor dravers en volbloeds, merkte toendertijd op: “Jewel Buitenzorg is zonder meer een gouden merrie. Zelfs als je daar een ezel op zet krijg je nog een harddraver.” Daarna(ast) volgden nog een hele serie mindere goden, maar dat zien we vaker, zelfs bij uitstekende fokmerries. In de tabel staan alle producten vermeld. We bespreken de eerste vier.

Jewel Buitenzorg's eerste: Nubar van Echten

Boven: Nubar van Echten en Wim van Buytene. (foto's Wim Huybers)

Boven: Nubar van Echten en Wim en Jan van Buytene
worden gehuldigd na de Sweepstakes
door P.B. van Binsbergen en notaris Bolwijn.

Nubar van Echten
Nubar van Echten, het eerste veulen geboren op 26 mei 1972, is een zwartbruine zoon van Star Performer. Fokker is de heer J. Sipsma. Op 23 november 1972 wordt in de Paardesport een viertal VAN ECHTEN dravers te koop aangeboden, waaronder Nubar van Echten. De paarden zijn te zien bij W. Schoonderwoerd te Haastrecht, nabij Gouda. Begin 1973 wordt Nubar door Sipsma verkocht aan de heer C.J.B.M. Knipscheer te Made, onder voorwaarden. Nubar komt in training bij Jan van Buytene en wordt gereden door zoon Wim. De hengst wint de Jonkerprijs, de Produktendraverij en de Sweepstakes Hengsten. Als favoriet voor de Derby komt hij als vierde over de finish. In 1977 komt Nubar kreupel terug uit Zweden en kan op de hengstenkeuring in 1977 te Hilversum alleen maar stappend worden voorgebracht. Nubar heeft een scheur in zijn kootbeen; de gespleten delen worden aaneen geschroefd en hij kan gelukkig weer koersen. Hij behaalde in totaal bijna 40 zeges.

Nubar in de fokkerij
De hengst staat ter dekking van 1977 t/m 1984 en brengt in totaal 154 veulens. Nubar, die zelf vrij groot is, brengt tamelijk grote veulens. Hij wordt in een pagina grote advertentie van 4 april 1980 aangeboden als dekhengst bij dekstation J. van Buytene te Groeningen, Noord Brabant, voor fl. 500 dekgeld en fl. 1.000 veulengeld. In 1982 wordt Dalila, het 100ste veulen geboren. De beste nakomelingen zijn de tonwinnaars Alexia Arlo, Blitz Uithuizen en Arend en vermeldenswaard is ook Zanzibar Jacky, gefokt door Kees Knipscheer. Hij wint fl. 69.717 en loopt als 11-jarige zijn record van 1.15,1.

Jewel Buitenzorg's tweede: Pyreus Berkenhof

Boven: Pyreus Berkenhof op Duindigt.

Boven: Pyreus Berkenhof en Wim van Buytene bij de ereronde
na het behalen van het Kampioenschap der Nederlandse Paarden in 1979

Pyreus Berkenhof
Pyreus Berkenhof, geboren op 7 juni 1974, is een zoon van Sceptre. Hij wordt door mevrouw W. van Berk te Schoonenbeek verkocht aan de heer Knipscheer en komt eveneens in training bij vader en zoon Van Buytene. Pyreus is wat later dan Nubar en hij gaat langer door, tot in de topklasse van Nederland. Het is een lief paard en geeft zich altijd voor de volle 100%. Zijn carrière start als 3-jarige op 26 april 1977 en hij start dit jaar 22 maal en zegeviert 9 keer, met een verdienste van fl. 20.400. Hij wint fl. 5.000 met een zege in de Herfstprijs der Driejarigen op 13 november te Hilversum. Als vierjarige wint hij in 1978 tien keer, waaronder 4 supertrio’s op rij. Winsom in 1978: fl. 87.900. De overwinning van Pyreus in 1979 in het Kampioenschap Nederlandse Paarden tegen 16 paarden waaronder Nanouk en Ossian, beschouwt Wim van Buytene ook vandaag de dag nog als zijn mooiste overwinning. Op 8-jarige leeftijd breekt hij in 1982 te Hilversum na driekwart ronde het kootbeen van zijn rechtervoorbeen tijdens de Grote Prijs der Winterfavorieten. Einde van zijn koerscarrière.

Pyreus in de Fokkerij
In november 1981 wordt hij goedgekeurd voor het dekken van 20 merries. De eigenaar, de heer Knipscheer te Hooge Zwaluwe, (stal Jacky) stelt hem ter dekking voor 250 gulden dekgeld en 550 gulden veulengeld. Pas in 1984 – B-jaargang - wordt zijn 1e veulen geboren. Hij staat van 1983 tot 1992 ter dekking en brengt in totaal 116 veulens. Enkele kinderen uit zijn eerste jaargangen zijn: Be Be, fl. 63.350, Carlos Netten, fl. 106.141, Charly Ludwig, fl. 83.193, Chokey Treen , fl. 62.975, Cora Dillon, fl. 48.300 en Catch me Jacky fl. 46.350. Daarna worden relatief weinig merries gedekt: 8, 2 en 2. Pas in het jaar 1988 trekt Pyreus Berkenhof met zijn eerste twee kleine jaargangen uit 1984 en 1985 veel aandacht. Hij krijgt een uitbreiding van zijn dekbrevet en in 1989 worden maar liefst 45 veulens geboren, waaronder de zeer goed koersende Gamine des Amis met een winsom van fl. 113.000 en een record van 1.15.8a. De beste van zijn 10 kinderen uit 1990 is Happy Avon fl. 13.387 van fokker Van Byutene. Daarna loopt het aantal geboren kinderen van Pyreus snel terug. Voor uitgebreide informatie over Pyreus Berkenhof wordt verwezen naar zijn pagina in onze Hall of Fame. Click hier

Jewel Buitenzorg's derde: Rogan van Echten

Boven: Rogan van Echten en Wim in Groningen,
waar ze veel successen hebben behaald.

Boven: Rogan van Echten wordt gehuldigd na de winst in de RABO-prijs.
Rechts van pikeur Wim loopt mevr. Van Berk.

Boven: Rogan van Echten gaat als eerste over de finish in de Derby,
maar wordt vervolgens teruggesteld wegens hinderen.

Rogan van Echten
Rogan van Echten, een hengst (later ruin) van Brogan wordt geboren bij fokker mevrouw W. van Berk. Rogan is een stevig gebouwde, wat gedrongen hengst met een sterk gespierd lichaam en goed gesteld beenwerk. Hij staat eveneens in training bij vader en zoon Van Buytene. Rogan debuteert als 2-jarige met een 2e plek en wint bij zijn 2e start op 6 augustus 1977 te Duindigt. Ook 1978 begint de 3-jarige goed met een overwinning. Op 21 mei 1978 reist hij van Groeningen naar Groningen en wint daar de semi-klassieke Toekomstprijs in een nooit zo snel gelopen tijd van 1.19.9 over 1800 meter tegen seriewinnaars Ralph Spencer en Regina Hanover en goede paarden zoals Recette, Reinier, Ricky Moore, Rieka Hanover en Rexi. Succes voor de fokker, maar ook voor vader en zoon Van Buytene en eigenaar stal Jacky van de heer C. Knipscheer. Rogan wint op Duindigt de Prijs der Driejarigen met een 1e prijs van fl. 6.500, voor Reinier en Regina Hanover. De 21-jarige pikeur Wim van Buytene wint daarna op een regenachtig Groningen de Sweepstakes voor hengsten en verdient daarmee ruim fl. 35.000. In de Derby-Proef regeert Rogan als een vorst. Op zondag 6 augustus 1978 is de hengst 10 minuten lang de 54ste Derby-winnaar. Dan wordt hij door het draverij-comité teruggesteld naar de 2e plaats, wegens het van zijn rechte lijn afwijken. Reinier wordt uitgeroepen tot Derby winnaar R-jaargang. Wim en Jan van Buytene kregen het jaar daarop revanche met hun eigen fokproduct Sam Avon. Geen revanche dus voor Jewel Buitenzorg, die geen veulen had in de S-jaargang.
Op 29 april 1980 zet Wim van Buytene in een waterballet de kroon op het hoofd van de beste vijfjarige donkerbruine ruin Rogan van Echten in het Criterium der Vijfjarigen in aanwezigheid van de heer Sipsma van stal Berkenhof. Uit 88 starts wint de hengst 24 maal en wordt 11 maal tweede.

Jewel Buitenzorg's vierde: Titus van Echten

Boven: Titus van Echten.

Boven: Bijna was Titus van Echten de derde Sweepstakes-winnaar
voor Jewel Buitenzorg, maar daar staken Torpedo Fortuna en
Jan van Dooyeweerd een stokje voor. Titus (rechts) wordt tweede.

Titus van Echten
Titus van Echten, geboren in 1977, is een zwarte hengst van Fairmont Hanover, fokker mevrouw W. van Berk. Eigenaar is opnieuw de heer Knipscheer en hij staat uiteraard weer in training bij Van Buytene. De hengst wordt als 3-jarige tweede in de Sweepstakes, achter Torpedo Fortuna. In de Derby is Tony Vitesse al zijn jaargenoten de baas. Titus van Echten is een trouwe draver en behaalt 23 zeges.

ELITE MERRIE
Het predicaat Elite-merrie is ingesteld door de Fokkersvereniging en opgenomen in de statuten van de NDR. Een puntentelling, gekoppeld aan de winsom van de producten, kan leiden tot toekenning van dit predicaat en natuurlijk heeft Jewel Buitenzorg deze titel gekregen. Ze heeft 4 punten meer behaald dan de minimale 15 punten. Zie de tabel onderaan deze pagina.

OPMERKELIJK
Een interessante bijzonderheid is dat de familie Van Buytene het vertrouwen steeds heeft behouden in de producten van de wondermerrie Jewel Buitenzorg. Hun merrie ZOE, geboren in 1982 van Nubar van Echten uit Kasja, laten ze in 1991, 1992 en 1993 dekken door Pyreus Berkenhof, de halfbroer van de vader van de merrie. Dus zogezegd door haar oom. Van de producten is de grootmoeder èn over-grootmoeder dus de elite-merrie Jewel Buitenzorg. De drie kinderen komen alle in de baan:
- Iliza Avon, winsom fl. 68, record 1.21.3a,
- Jan Avon, winsom fl. 15.283, record 1.16.9.
- Kaballus Avon, winsom fl. 31.367, record 1.13.8a

Deze laatste was vernoemd naar de crack van de familie Van Buytene uit een vorig alfabet, Kaballus. En die naam roept bij mij herinneringen op aan de vader van de "Kip", die in het verre verleden bij de ingang van Alkmaar, Duindigt en Hilversum het paardenkrantje, BIC-pennen en oude Kwatta-repen verkocht met de slogan: "ALLES OP KABALLUS!" Een tip die in de jaren zeventig met succes bevestigd wordt en jaren later op Duindigt nog steeds een gevleugeld gezegde is. Deze man riep ook: "Annie Norma in de wachtkamer", hetgeen op verschillende manieren kon worden opgevat. Hij had dus altijd gelijk.

Bronnen:
o Mevrouw José van Berk
o Historisch Archief NDR
o Hoop en Glorie in de Drafsport door Wim Hornman, 1980
o Magazine Draf en Rensport o.a. P2002/33 (interview Van Buytene)
o Boek “Van Draversport tot AEV”.